1918-ci il martın 30-31-dé erméni-bolşevik célladları Bakıda 12 mindén çox müsélmanı qétlé yetirib
Mart soyqırımından 90 il ötdü
Martın 31-i azerbaycanlıların soyqırım günüdür. 90 il evvel mehz hemin gün bolşevik-ermeni birleşmeleri tekce Bakıda minlerle Azerbaycan türkünü qanına-qeltan edib. Bundan evvel ve sonra bu cür soyqırımlar çox töredilse de, 1918-ci il martın 31-de baş veren qetliam öz miqyasına göre bunların hamısından ferqlenir...
Qeyd edek ki, hele martın 31-ne qeder, daha deqiqi, martın 18-21-de de Bakıda dehşetli hadiseler baş vermişdi. Dörd gün erzinde şeherin müselman ehalisi top ateşine tutulur, güllelenir, diri-diri yandırılırdı. Bezi melumatlara göre, hemin günlerde çox sayda müselman qetle yetirilmişdi. Bu qanlı cinayetlere sebeb neydi? Bolşeviklerin hakimiyyeti bölüşdürmek planları, yoxsa ermenilerin milli intiqam hissi?
Bu meseleye döne-döne qayıtmaq vacibdir. Çünki tarixin ibret derslerinden netice çıxarmaq lazımdır. Bunu etmesek, başımıza bir daha bele facielerin gelmeyeceyine kim zemanet vere biler?
Mart soyqırımı niye mehz Bakıda töredilib? Professor Musa Qasımlı “Birinci Dünya müharibesi illerinde böyük dövletlerin Azerbaycan siyaseti” adlı eserinde bunun bir sıra sebeblerini gösterir. Qırğının töredilmesinin başlıca sebebi Azerbaycanın müsteqilliyinin qarşısının alınması, Bakının mühüm iqtisadi ve siyasi ehemiyyeti ile bağlıydı. Rusiya üçün Bakı mühüm ehemiyyet daşıyırdı. Bu, V.İ.Leninin “Bakı neft, işıq ve enerjidir” sözlerinden de aydın görünür. Amma ermenilerin de öz meqsedleri olmamış deyildi. Stepan Şaumyanın aşağıdakı fikirleri mart qırğınının töredilmesinin mahiyyetini açır: “Bizim süvari desteye ilk silahlı hücum cehdinden behane kimi istifade edib, bütün cebhe boyu hücuma keçdik. Bizim 6 min nefere qeder silahlı qüvvemiz vardı. Eyni zamanda Daşnaksütyunun da 3-4 mine qeder milli desteleri vardı. Onların iştirakı vetendaş müharibesine milli qırğın xarakteri verdi ve bundan qaçmaq mümkün deyildi. Biz buna şüurlu olaraq getdik. Eger onlar Bakıda qelebe qazansaydılar, şeher Azerbaycanın paytaxtı elan edilerdi”.
Hadiselerin xronologiyasını izleyek.
Martın 30-da axşam saat 5-de Bakıda ilk ateşler açıldı. Şeher Daşnaksütyun ve Ermeni Milli Şurası, elece de ermeni kilsesi Bakı Sovetini müdafie etdi. Neinki ermeni esgerleri, Bakıdakı ermeni ziyalıları da Bakı Soveti terefinden döyüşe qoşuldular.
Kütlevi qırğınların gedişinde azerbaycanlılara mexsus ictimai binalar, milli remzler ve medeniyyet ocaqları dağıdıldı. “Açıq söz”, “Kaspi” qezetlerinin redaksiyaları, öz fealiyyetini bütün Güney Qafqaza yayan, Azerbaycan türklerinin ictimai heyatında mühüm rol oynayan, maddi ve menevi kömeyile meşhur olan Müselman Xeyriyye Cemiyyetinin yerleşdiyi “İsmailiyye” binası yandırıldı, mescidler bombalandı. Meşhur Tezepir mescidinin minareleri ağır zede aldı.
Aprelin 2-de gece yarıyadek davam eden müselman soyqırımında minlerle azerbaycanlı öldürüldü. Ermeni - bolşevik celladları uşaqlara, qocalara bele aman vermirdiler. Saç-saça bağlanan türk qadınları çılpaq şekilde küçelerde gezdirilirdi. Bele alçaqlığı yalnız menfur ermenilerden gözlemek olardı...
Yeri gelmişken, soyqırım tekce Bakı ile mehdudlaşmadı. Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Hacıqabul ve Salyanda da analoji cinayetler töredildi. Bakı qırğınında helak olanların sayı haqda müxtelif fikirler mövcuddur. Amma getirilen bütün reqemler mart qırğınının ne qeder dehşetli qetliam olduğunu bir daha tesdiq edir. Meselen, ingilis arxivlerini öyrenen türk tarixçisi Salahi Sonyel bele qenaete gelib ki, 1918-ci ilin martında 8-12 min azerbaycanlı qetle yetirilib. ABŞ tarixçileri C. ve K.Makkartiler de 1918-ci il martın 30-dan aprelin 1-dek Bakıda ermenilerin 8 minden 12 minedek müselman öldürdüyünü ve şeherin türk ehalisinin yarısının qaçdığını yazırlar. ABŞ keşfiyyat menbelerine göre, hemin vaxt 60 min Azerbaycan türkü qaçqına çevrilmişdi.
